Xa lạ với người dân miền Bắc nhưng cái tên trái bần thì vô cùng quen thuộc với người dân phía Nam. Đây là loại trái mọc rất nhiều ở các miền Tây Nam Bộ. Trái bần rất mộc mạc, phổ biến. Nhưng trái bần là nguyên liệu tuyệt vời để chế biến món ăn đặc sản miền Tây. Các món đó trở thành đặc sản, thu hút rất nhiều du khách tìm kiếm nếu ghé miền Tây du lịch. Những món ăn với trái bần lạ miệng nhưng nó hương vị không thể thiếu khi khám phá ẩm thực Nam Bộ. Nếu có lần ghé qua nơi đây đừng quên thưởng thức những món ăn dân dã nhưng vô cùng hấp dẫn như thế. Bài viết dưới đây sẽ khám phá một phần nào đó sự hấp dẫn của các món đặc sản miền quê tới từ trái bần.
Mục lục
Trái bần là trái gì?
Ở miền Tây Nam Bộ vào tháng 9 tháng 10 nước dâng lên đem lại cho nhiều cá tôm, phù sa màu mỡ. Ngoài ra còn mùa bội thu của nhiều loại hoa quả dại khác. Điển hình là bông điên điển hay trái bần xanh xanh. Loại hoa quả này là 2 nguyên liệu cho ra đời nhiều món ăn đặc sản miền Tây dân dã. Những món ăn đó vô cùng hấp dẫn khiến du khách không thể bỏ lỡ.
Đặc tính của trái bần là sống trong vùng bùn nước ở hai bên bờ những con sông lớn ở miền Tây. Nơi có lá nhỏ rũ xuống. Và cây bần thường phát triển tươi tốt nhất vào mùa nước nổi. Có nhiều giai thoại liên quan đến trái bần được dân gian truyền miệng nhau. Nó tựa như sự tích bao nhiêu loại trái cây phổ biến khác. Nổi bật trong đó có giai thoại liên quan đến cái tên Thủy Liễu. Đây là tên gọi của trái bần do vua ban tặng.
Các giai thoại về trái bần
Theo giai thoại kể lại trước đây vua Gia Long gặp nạn lưu lạc đến vùng sông nước Tây Nam Bộ. Khi đó nghĩa quân tan rã, lương thực cạn kiệt. Bắt buộc ông phải sống nương nhờ trong nhà người địa phương.
Và bát canh chua trái bần đã cứu sống ông vào lúc đói nhất. Đến khi khởi nghĩa dành được thắng lợi, vua Gia Long trở về. Tuy nhiên ông vẫn nhớ mãi không quên hương vị món ăn dân dã năm xưa đã cứu giúp ông.
Tuy nhiên lúc được hỏi tên của nó, người dân không dám trả lời. Bởi vì cho rằng ‘bần’ không được dùng với vua, chúa. Thấy thế cái tên Thủy Liễu đã được vua Gia Long đặt cho cái tên này.
Nhưng sau này theo thời gian dài, các cụ già trong làng còn nhớ về cái tên này. Và họ ngâm nga kể lại cho con cháu truyền từ đời này sang đời khác. Còn người lớn trẻ con trong vùng vẫn quen gọi đây là cây bần, trái bần. Bởi vì đây là cái tên nghe vừa dân dã thân thuộc lại vừa nghĩa tình vùng miền.
Hình dáng của trái bần là hình tròn, hơi dẹt, xanh nõn, da trơn bóng, phần đuôi nhọn còn phần cuốn thì xòe ra như hình bông hoa. Trái bần có vị chua chua, bùi bùi. Trái này ăn sống cùng được mà đem đi nấu thành món ăn cũng có mùi vị rất hấp dẫn.
Những món ăn nấu từ trái bần
Cá kho bần
Khi nấu người miền Tây chọn những con cá lóc hoặc cá bông lau lớn vừa phải, thịt chắc. Sau đó kho chung với nước mắm loại ngon cùng các loại gia vị như tiêu, đường, bột ngọt cho món ăn thêm thơm ngon.
Bước kế tiếp người ta lấy trái bần chín dầm nát, bỏ hạt, chắt lấy nước cốt đổ vào nồi cá kho. Phải đun lửa liu riu cho đến khi nước cá cho đến khi keo lại. Lúc đó nước chuyển sang màu cánh gián đẹp mắt, hấp dẫn.
Món ăn này có vị chua chua ngọt ngọt tự nhiên, thịt béo ngậy, ít xương, thơm mùi tiêu xay hấp dẫn. Khi ăn thì ăn kèm với cơm trắng khi còn nóng. Nó rất thơm ngon mặc dù nó rất giản dị.
Canh chua trái bần
Canh chua trái bần là món ăn đã cứu sống Vua Gia Long khi ấy. Cách nấu tương tự như các món canh chua khác. Tuy nhiên trái bần sẽ thay thế cho trái me.
Để nấu món ăn này gồm các nguyên cá nấu chung với rau muống, rau nhút, bông súng, giá, thơm, cà chua và các loại gia vị bình thường. Cá đem tẩm ướp, cho vào nước đang sôi để nấu ra nước dùng ngọt thanh tự nhiên. Khi nấu cho thêm các loại rau.
Ngoài ra lấy trái bần chín đem dầm trong nước ấm. Bạn hãy loại bỏ hạt rồi đổ vào khi nước canh đang sôi, nêm nếm gia vị vừa ăn rồi cho thêm rau thơm. Muốn tăng thêm hương vị thì bỏ thêm rau mùi.
Hương vị chua chua thanh thanh, kết hợp với vị béo của thịt cá là hương vị khiến cho thực khách càng ăn càng thích. Bạn có thể no say suốt cả ngày trời khi ăn món này với cơm trắng.
Loại cá để nấu canh là cá lóc, cá trê, cá bông lau, cá basa, cá ngát, cá lăng. Đây là nguồn nguyên liệu sẵn có mỗi khi đến mùa nước nổi. Gắp miếng cá nấu chín trong canh, thịt dày béo núc, chấm vào nước mắm ớt tỏi, ăn khi còn nóng sẽ khiến bạn cảm thấy vô cùng mê đắm.
Lẩu bần
Không thể bỏ qua nồi lẩu bần dân dã khi ghé thăm miền Tây. Người ta dầm bần với nước sôi, đổ vào nấu để lấy vị chua thanh tự nhiên, bỏ thêm chút ớt để có vị cay the. Như vậy món ăn sẽ dễ chịu mà đậm đà hơn.
Tiếp theo để nồi lẩu lớn để trên bếp, đun liên tục với lửa vừa phải. Sau đó lần lượt bỏ các loại thức ăn vào trong. Đầu tiên là từng lát cá được cắt sẵn, tiếp theo là nhiều loại hải sản như tôm, sò,… Cuối cùng bỏ rau vào.
Với người miền Tây lẩu bần mang đậm dấu ấn “hương đồng gió nội”. Có nghĩa là mùa này có loại rau lá nào ăn được thì họ có thể dùng luôn thứ ấy. Ví dụ như bông súng, bông điên điển, rau muống, kèo nèo, lục bình… Mùi vị thập cẩm rất nịnh miệng. Cá hay nấu lẩu là cá ngát, cá lóc, cá bông lâu và cá basa, cũng là nguyên liệu có sẵn, rất dễ bắt.
Đặc biệt trên bàn ăn có thêm một bát nước chấm ớt tỏi thơm phức, bún tươi mềm mại, ăn tới đâu chan nước tới đó. Gắp từng đũa rau, từng miếng cá chấm vào nước mắm, vừa thổi vừa ăn ngon không gì bằng. Món lẩu bần thích hợp dùng khi tụ tập cùng bạn bè, vừa ăn vừa trò chuyện, đủ vị chua cay mặn ngọt sẽ khiến bạn khó có thể quên.
Gỏi bông bần
Trái bần có nhiều bộ phận có công dụng. Những phần khác của cây bần cũng có thể nấu thành món ăn, ví dụ như gỏi bông bần hay thịt chuột đồng xào đọt bần. Vào khoảng tháng 6 đến tháng 9 âm lịch hàng năm bông bần sẽ trổ.
Bông bần có cánh hoa tím hồng còn nhụy thì trắng muốt. Lúc hoa mới ở dạng búp chưa nở quá lớn, người ta sẽ hái về, tách ra, lấy phần cánh hoa ngâm nước muối, sau đó cắt thành sợi để trộn với gỏi.
Để trộn chung với bông bần gồm thịt heo/bò thái lát mỏng, tôm sông, cá sặc chọn con nho nhỏ vừa ăn, làm sạch, luộc qua cho chín. Tiếp theo, cho nước mắm ớt tỏi vào trộn đều, thêm chút chanh để có vị chua chua cay cay thơm ngon hấp dẫn. Ở vùng Cù Lao Dung, Sóc Trăng gỏi bông bần còn được xem là đặc sản nổi tiếng.
Chuột đồng xào đọt bần
Người miền Tây xem chuộc đồng xào đọt bần là món mồi nhắm dân dã ăn khi uống rượu đế. Họ bắt những con chuột cơm chạy ngoài đồng, ăn lúa đến tròn vo, béo núc về, đốt rơm thui sạch lông rồi làm thịt chuột.
Nguyên liệu thịt chuột có màu hồng tươi, ngon hơn cả thịt gà. Người ta làm sạch ruột lòng, loại bỏ cục xạ gây hôi đi, chỉ giữ lại lá gan và chặt thịt thành từng miếng nhỏ vừa ăn, ướp gia vị đầy đủ. Như vậy thịt chuột mới ngấm vị.
Khi lựa nên đọt bần non, rửa sạch rồi cắt thành sợi. Sau khi phi tỏi hành cho thơm thì đổ thịt chuột vào, xào chín rồi tiếp tục cho đọt bần vào đảo đều. Khi đọt bần ngả màu nâu thì tắt bếp. Vậy là hoàn thành món ăn.
Đặc biệt nếu muốn ngon hơn thì ăn kèm với bánh tráng nướng. Và chấm với nước mắm ớt tỏi thơm ngon. Vị chua chua, chan chát của đọt bần hòa cùng vị béo ngọt của thịt chuột làm thành món ăn độc đáo miền sông nước khiến ai ai cũng muốn được thưởng thức một lần trong đời.
Công dụng khác của cây bần
Trái bần được tận dụng vào nhiều việc. Như nước cốt bần, mứt bần được đóng hộp tiện lợi để dễ dàng sử dụng khi nấu lẩu chua hoặc thịt luộc. Cây bần cũng rất hữu ích trong đông y. Lá bần đem giã ra, đắp lên vết thương, máu bần có thể bị làm tan.
Người dân Ấn Độ thường dùng dịch trái bần lên men để làm thuốc ngăn chặn chứng xuất huyết. Ở Malaysia, nếu bí tiểu người ta sẽ giã lá trộn với cơm làm thuốc đắp chữa.
Thời gian này về dưới miền Tây, bạn nên nhân cơ hội thưởng thực hương vị dân dã, hoang dại của những món ăn nấu từ trái bần này, đồng thời khám phá nền ẩm thực phong phú, đặc sắc ở vùng sông nước miền Tây.
Bạn có thể xem thêm những món ăn ngon tại Ẩm thực Việt Nam.
Nguồn: Dulichvietnam.com.vn
